kunst

Een utopisch verlangen naar harmonie. Kunstenaar Johan Van Geluwe (1929-2020)

Kunstenaar Johan Van Geluwe overleed onverwacht thuis in Waregem, minder dan een jaar na de publieke viering van zijn negentigste verjaardag. Van Geluwe wist de globale dimensie in zijn werk te combineren met de volkscultuur en het regionale. Hij volgde ook het werk van Ons Erfdeel vzw op de voet. Voor de jaargang 2005 ontwierp hij de kaften van het tijdschrift.

In het werkelijke leven was hij creatief als architect, docent in het hoger architectuuronderwijs en kunstenaar. In het fictieve leven vervulde hij ontelbare taken en functies die de maatschappij niet voorziet, maar die in onze verwarde tijden mentale zuurstof geven aan velen. Van Geluwe was eigenzinnig, maar dat ging gepaard met een grote openheid van geest. Met een speelse mengeling van humor en ernst kon hij tegelijk vermanen en relativeren.

Van Geluwes leven en kunstenaarschap zijn nauw met elkaar verweven en dat laatste vormt een haast onoverzichtelijk netwerk van al of niet fictieve elementen. Wie een bepaald fragment ernstig benadert, kijkt voorbij de onderliggende ironie.

Als we alles speels benaderen, merken we niet dat het volle ernst is. Een fictieve gedachte zou bij hem de werkelijkheid kunnen benaderen, terwijl een verzameling objecten juist verwijst naar een fijnzinnige gedachtegang. Zijn werkwijze sluit duidelijk aan bij de kunstontwikkelingen uit de jaren zestig, zeventig en tachtig: de readymade, het gebruik van taal en performance, het verheffen van ideeën, verzamelingen en communicatie tot kunst, de introductie van eigentijdse media als mail-art, dia’s en installatiekunst.

Een belangrijk gegeven is het doorbreken van tijd en ruimte. Vrij vroeg zag de kunstenaar zijn werk in een grotere wereld functioneren. Zijn mail-art reikte van Japan tot Zuid-Amerika en glipte door de mazen van het toenmalige IJzeren Gordijn.

Fictieve instituten zoals het Museum of Museums beschouwde hij als wereldomvattend. Hij voerde briefwisseling met een aantal internationale kunstenaars, curatoren en architecten. Anders dan veel tijdgenoten wist hij die eigentijdse en globale dimensie in zijn werk te combineren met de volkscultuur en het regionale element. Hij streefde naar een leven dat zowel was ingebed in Vlaanderen en Waregem als op internationaal niveau. Elk kunstproject zocht aansluiting bij de plek waar hij tentoonstelde.

Dat begon al met de integratie in de architectuur, maar ook de vele referenties aan de culturele en sociale context. Alles wat hij onder handen nam, bevatte een utopisch verlangen naar een harmonie die alleen in de geest bestaat en maar af en toe in kunst en cultuur wordt benaderd. De kruisbestuiving in zijn werk tussen geschiedenis en utopie, maar ook tussen volkscultuur en hogere cultuur, werkte vaak desoriënterend op culturele beeldenstormers.

Johan Van Geluwe legde als kunstenaar-conservator uitgebreide verzamelingen aan van postkaarten, boeken en allerhande voorwerpen. Voordat er van het internet sprake was zat hij op een berg informatie over architectuur en kunst uit alle windstreken. Onderweg liet hij in musea sporen na via stempels en postkaarten. Wie weet waar overal nog sporen van zijn activiteit opgeslagen liggen in kunstenaarsarchieven en museumregisters.

In installaties en fictieve musea metamorfoseerden zijn objecten tot meerdere betekenislagen. Elk niveau verdiende waardering, maar werd gerelativeerd door de andere niveaus. Een kijker komt tot het besef van het futiele karakter van kitsch, maar paradoxaal genoeg groeit daarmee ook het besef van de emotionele rol ervan voor veel mensen en verwerft de installatie juist in zijn kritische dimensie een conceptuele schoonheid.

Van Geluwes werk illustreert hoe de verschillende cultuurniveaus, landen, tijdsperiodes en vakgebieden voortdurend met elkaar ageren, hoewel ze zich vaak beweren af te sluiten van andere levensdomeinen.

Het kritische aspect is alom aanwezig, maar dan eerder speels vermanend. De bevraging van macht en hiërarchie loopt als een rode draad door zijn werk. Dat komt ook tot uiting in zijn alertheid tegenover het kunstinstituut dat een vrijhaven moet zijn voor kunstenaars en kunstbeleving in plaats van de strikte stroomlijning vanuit de directie of de overheid.

Bovendien hield Van Geluwe bewust zijn werk uit het commerciële circuit. Op elk moment primeerde inventiviteit op serieproductie, inhoud op marktwaarde. Niet dat de kunstenaar al die kritische aandachtspunten dogmatisch tot uiting bracht in zijn menselijke relaties of artistieke opinies, hij paste deze principes in de eerste plaats toe op zijn eigen praktijk als een voorbeeld.

Dat alles neemt niet weg dat de kunstenaar bij tal van gelegenheden landelijke en internationale erkenning genoot. Hij stelde vaak tentoon in Duitsland, Zwitserland, Nederland en in eigen land. De bekende Zwitserse curator Harald Szeemann gaf hem een ereplaats in de tentoonstelling “Visionair België” in Bozar. Hij ontving de Staatsprijs en werd ereburger van Waregem.

Er was veel persaandacht en waardering vanuit het culturele milieu. Hij groeide uit tot een graag geziene figuur in een goed deel van de kunstwereld. Tot vandaag leeft zijn inspiratie verder onder kunstenaars en kunstliefhebbers. De Stichting Johan Van Geluwe begeleidt de bekendmaking en studie van zijn werk in nauwe samenwerking met het stadsarchief van Waregem. Er valt nog veel over hem te ontdekken.

Ars Longa Vita Brevis.

• Johan Van Geluwe
• Museum of Museums